Bir çevre tarihi hikayesi

Tarihçi Mark Stoll’un teknik, teknoloji, ulaşım, enerji, iletişim, ticaret ve finans alanlarındaki gelişmelerin modern tüketim kapitalizmine nasıl yol açtığını irdelediği Kâr: Kapitalizmin Tarihine Ekolojik Bakış adlı çalışması, Zeynep Demir’in çevirisiyle Ayrıntı Yayınları’ndan çıktı.

İnsanlığın, gezegenin kaynaklarından daha fazla kâr elde etmeye yönelik ezeli çabasının kapitalizm tarafından nasıl beslendiğini ortaya koyan kitabında Stoll, bunun çevre üzerindeki etkilerinin ve çevreye maliyetinin izlerini sürüyor. İlk insanlar arasında ortaya çıkmaya başlayan kapitalizm modelleriyle başlayan Kâr: Kapitalizmin Tarihine Ekolojik Bakış, kölelik, ticari tarım, ticaret, imparatorluk ve ekolojik değişim arasındaki trajik bağlantılara odaklanarak Eski Yunan ve Roma ticari kapitalizmini inceliyor.

En basit haliyle, bir ürün veya hizmetten harcadığından fazlasını kazanmak anlamına gelen kâr, odunda bulunan enerjiyi çıkarmayı, toprağı ehlileştirip ondan istifade etmeyi, ekosistemlerin düzenini altüst etmeyi öğrenmiş homo sapiens zekâsının esas ürünüdür. Uygarlık geliştikçe, insanlara bir iş yaptırmak için onları çoğu kez çeşitli acımasız yöntemlerle disipline edip gezegenden daha fazla kâr elde etmenin farklı yollarını bulduk. Tarihçi Mark Stoll, kapitalizmin bu süreci nasıl tırmandırdığını ortaya koyuyor ve bunun çevreye maliyetinin izlerini sürüyor. Ortaçağ İtalya’sının mali sisteme getirdiği yenilikler Avrupa’nın Amerika kıtasını keşfiyle milyonlarca köle ve Amerikan yerlisinin canı pahasına, muazzam kâr ve kapsamlı toplumsal değişikliklere olanak sağlayan ticaret ağlarını yarattı. Sanayi Çağı ticaretle insanları bir araya getirdi ve yaşamı değiştiren bir enerji devrimine sebep oldu. Toplum, üretimin verimli bir hal kazanmasıyla ürünlere boğulunca da bireyin sonsuz tüketim döngüsünde yaşamasına dayalı yeni bir kapitalizm türü ortaya çıktı.

Yaratıcılık ve kötülüğün inanılmaz hikâyesi ortaçağda, Venedik doçunun sarayında başlıyor ve Jeff Bezos’un kendi uzay aracına binişiyle sona eriyor. Mark Stoll’un devrim niteliğindeki anlatısı kapitalizmin gelişiminin merkezine çevresel etmenleri yerleştiriyor ve sistemin yarattığı feci sonuçların uzun süreli etkilerini gözler önüne seriyor. 

MARK STOLL 

Mark Stoll, Texas Tech Üniversitesi’nde çevre tarihi ve din tarihi alanında dersler vermektedir.

Kendisini hevesli bir yürüyüşçü, sırt çantalı gezgin olarak tanımlayan Stoll,  Hindistan ve Sri Lanka’yı kapsayan ve bir yıllık bir seyahat yaptı.

Rock ve klasik müzik hayranı Stoll’un tutkularından biri de dil öğrenmek.

Stoll’un Amerikan çevre hareketi üzerinde dinin etkilerini inceleyen Protestanism, Capitalism, and Nature in America (1997) ve Inherit the Holy Mountain: Religion and the Rise of American Envi­ronmentalism (2015) başlıklı iki eseri vardır.